Đối lập vs Maduro

Bài viết ngày 25/01/2019
Guaidó có thắng canh bạc này?
Ngày 23/1 vừa rồi Quốc hội đối lập Venezuela đã gây chấn động thế giới khi tuyên bố tổng thống Nicolás Maduro bất hợp pháp, tuyên bố bỏ trống chức vụ tổng thống, và cho chủ tịch Quốc hội Juan Guaidó tuyên thệ nhậm chức tổng thống lâm thời theo quy định hiến pháp Venezuela, sau đó Hoa Kỳ, Canada và hầu hết các chính phủ lớn ở Tây bán cầu đã công nhận Guaidó là tổng thống hợp pháp của Venezuela.

Thật là một động thái táo bạo và mạnh mẽ đến bất ngờ: Năm 2018 là một năm ảm đạm cho phe đối lập Venezuela, mặc dù đã giành được quyền kiểm soát cơ quan lập pháp từ 2015 và từng lãnh đạo một chiến dịch bất tuân dân sự lớn vào năm 2017, nhưng phe đối lập dường như càng không có hy vọng loại bỏ chính quyền độc tài không được lòng dân của Maduro, các chính đảng chống Maduro đã mất hàng năm để đấu đá với nhau, tranh cãi về việc ai sẽ là nạn nhân để đổ lỗi cho sự thất bại của họ và cào bằng những lời buộc tội rằng ai trong số họ đã bí mật bán mình cho chế độ.

Cùng lúc cuộc khủng hoảng kinh tế và chính trị ở Venezuela xấu đi, nền kinh tế đã bị sụt giảm mất gần 50% kể từ khi Maduro nhậm chức năm 2013, sản lượng dầu giảm xuống mức chưa từng thấy kể từ năm 1950, lạm phát đạt tỷ lệ ước tính là một triệu phần trăm/một năm. Suy dinh dưỡng bắt đầu xuất hiện trên số gần 90% người Venezuela hiện đang sống trong nghèo đói và hàng triệu người trốn ra nước ngoài để tìm cuộc sống tốt hơn, cuộc khủng hoảng di cư ở Venezuela được coi là tồi tệ thứ nhì trên thế giới chỉ sau Syria.

Nhưng Maduro vẫn tại vị, chính phủ của ông giữ được quyền lực với sự trợ giúp tài chính từ Nga và Trung Quốc, hỗ trợ tình báo từ Cuba và tăng doanh số bán vàng cho Thổ Nhĩ Kỳ. Trong suốt năm 2018 Maduro liên tục trên chân phe đối lập, thậm chí tuyên bố chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống vào tháng 5, cuộc bầu cử được các nhà quan sát độc lập và hơn 50 chính phủ nước ngoài cho là bất hợp pháp, nói tóm lại suốt phần lớn năm ngoái, dường như Maduro đã dồn phe đối lập vào một góc.

Vậy điều gì giải thích cho sự thay đổi đột ngột? Có phải phe đối lập Venezuela đã có lại phép thuật của mình? Câu trả lời là có.
- Trước tiên, phe đối lập ít nhất đã tạm thời khắc phục xu hướng tự phá hoại và tệ nạn phe phái.
- Thứ hai, họ đã thành công tìm ra cách tiếp cận mới để huy động được những người Venezuela bất mãn chống lại chính phủ.
- Thứ ba, họ đã chuyển đạt được cho các lực lượng vũ trang -chỗ dựa của chế độ Maduro- một đảm bảo đáng tin cậy rằng các sĩ quan quân đội sẽ được ân xá cho tất cả tội lỗi nào mà họ đã phạm phải trước đây nếu họ ủng hộ quá trình chuyển đổi sang dân chủ.
- Và cuối cùng với sự bảo đảm nhanh chóng -và khó có thể đảo ngược- công nhận Guaidó của chính quyền Trump và các chính phủ Mỹ Latinh, phe đối lập đã ra tín hiệu cho những người còn lại đang ủng hộ Maduro, đặc biệt là những quân nhân, rằng cộng đồng quốc tế thực muốn thay đổi.

Nhìn lại
Trước đây liên minh đối lập Venezuela, ban đầu được tổ chức với mục đích giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử không tự do và không công bằng và nó đã thành công thắng cuộc bầu cử lập pháp năm 2015 với đa số hai phần ba, nhưng phe đối lập nhanh chóng hiểu rằng các cuộc bầu cử không còn thực sự quan trọng ở Venezuela. Tổng thống Maduro đã vô hiệu hóa các cuộc bầu cử của hai viện lập pháp để chống lại đa số phe đối lập, không cho các quan chức giải trình với quốc hội, phủ quyết tất cả các luật và cuối cùng dựng lên một quốc hội lập hiến do chính phủ thống trị để đảm nhận những chức năng lập pháp, khi không còn quyền lực, các đảng đối lập có quá ít điểm chung lẫn ý thức hệ hoặc lộ trình để làm việc cùng nhau hiệu quả.

Hôm nay mọi sự đã thay đổi, sự kiện bất ngờ ngày 23/1 cho thấy rằng ít ra một số nhà lãnh đạo phe đối lập, đặc biệt là từ các đảng Primero Justicia và Voluntad Poplar đã âm thầm lên kế hoạch, thúc đẩy hành động cả trong nước và quốc tế để buộc Maduro phải từ chức. Guaidó của đảng Voluntad Popular -mà chủ tịch đảng là Leopoldo López bị quản thúc tại gia kể từ năm 2014- chính thức đảm nhiệm chức chủ tịch Quốc hội vào tháng 12/2018, là trụ cột của các đảng đối lập kiểm soát quốc hội.

Xuất thân từ phong trào sinh viên Venezuela, 35 tuổi, Guaidó là một gương mặt mới đã được chứng minh là hấp dẫn hơn các nhà lãnh đạo phe đối lập trước đây, Guaidó và các cộng sự của mình đã theo đuổi một chiến lược tiếp cận mới, tổ chứcc các cuộc vận động ngoài trời (gọi là cabildos abiertos) để tiếp cận giới bình dân. Lần đầu tiên kể từ cuộc biểu tình năm 2017, công chúng đã tỏ ra có phản ứng. Khi tình trạng bất ổn xảy ra sau cuộc nổi dậy quân sự nhỏ thất bại vào ngày 21/1, các 'cabildos' đã giúp đặt nền móng cho các cuộc biểu tình rộng lớn trên khắp Venezuela vào ngày 23/1.

Phe đối lập cũng sử dụng quyền lập pháp của mình tại Quốc hội để ra tín hiệu cho quân đội rằng họ sẽ không bị đe dọa trừng phạt trong quá trình chuyển đổi dân chủ. Vào ngày 15/1 Quốc hội đã thông qua luật ân xá cấp quyền miễn trừ cho các thành viên của quân đội, những người hành động để giúp khôi phục nền dân chủ ở Venezuela. Ngoài ra chính Guaidó đã phát biểu rằng anh ta không có ý định quy trách nhiệm cho giới quân sự vì đã ủng hộ Maduro.

Việc trấn an quân đội là rất quan trọng vì đây là một trụ cột thiết yếu của liên minh cầm quyền Maduro. Quân đội kiểm soát các bộ của chính phủ, ngành công nghiệp dầu mỏ, phân phối thực phẩm và an ninh nội bộ. Các chỉ huy quân sự cấp cao cho đến nay vẫn không có hành động chống lại Maduro vì sợ phải chịu trách nhiệm trước chính phủ kế nhiệm và họ có lý do chính đáng để sợ trách nhiệm vì họ đã đồng lõa trong nhiều tội ác của chế độ, gồm cả tham nhũng, vi phạm về nhân quyền và buôn bán ma túy. (Các sĩ quan trẻ hầu như ít hài lòng với chế độ này, nhưng họ phải chịu sự giám sát chặt chẽ về tư tưởng và phản gián không chỉ bởi chế độ mà còn từ đồng minh Cuba nhằm phát hiện và triệt phá các âm mưu đảo chính ngay trong trứng nước.) Guaidó tuyên bố rõ rằng phe đối lập không kêu gọi đảo chính và mong rằng toàn bộ lực lượng vũ trang ở trong doanh trại của họ và chống lại lệnh đàn áp các cuộc biểu tình của dân chúng.

Phe đối lập cũng đã tìm được một đồng minh sẵn sàng và quan trọng ở Hoa Kỳ, chính quyền Trump đã trở nên thất vọng về thất bại của các lệnh trừng phạt kinh tế từ Hoa Kỳ, đã không đạt bất kỳ tác động thực sự nào đối với chế độ Maduro. Trong năm qua, họ đã thử nhiều giải pháp từ việc cấm nhập khẩu dầu của Venezuela cho đến việc truy tố những người thân cận trong mạng lưới của Maduro tại các tòa án ở Hoa Kỳ.

Phe đối lập Venezuela đã trình bày cho chính quyền Trump một cách tiếp cận mới mẻ, họ đưa ra một hành động pháp lý theo đó Hoa Kỳ có thể công nhận Guaidó là nhà lãnh đạo hợp pháp của Venezuela. Nếu phe đối lập chứng minh việc tái trúng cử của Maduro là bất hợp pháp, đi đến kết luận hợp lý là chức vụ tổng thống Venezuela sẽ bị bỏ trống khi Maduro chấm dứt nhiệm kỳ vào ngày 10/1. Chiếu theo Điều 233 của Hiến pháp Venezuela, nếu chức vụ tổng thống bị bỏ trống, thì người đứng đầu Quốc hội sẽ trở thành tổng thống lâm thời và tổ chức bầu cử mới để bầu tổng thống.

Washington chấp nhận lý do này, bằng cách công nhận Guaidó, chính quyền Trump và các đối tác đã giúp phe đối lập Venezuela có được tín hiệu đáng tin cậy hơn để thông báo cho quân đội, rằng việc chuyển đổi sang dân chủ là khả thi và sẽ được cộng đồng quốc tế ủng hộ. Hoa Kỳ và các quốc gia khác đã công nhận Guaidó, khi làm như vậy họ đã thực hiện một bước ngoại giao rất rõ ràng -và rủi ro- là sẽ rất khó để xoay ngược lời các chính phủ nước ngoài đã cam kết ủng hộ phe đối lập.

Tiếp theo là gì?
Chiến lược của phe đối lập được tiến hành phối hợp với Hoa Kỳ, rõ ràng đã thay đổi cuộc chơi, liệu nó có hiệu quả? Có hai lý do để hoài nghi:
- Đầu tiên, chính quyền Maduro tiếp tục có sự hỗ trợ và công nhận từ các đồng minh quốc tế quan trọng nhất: Trung Quốc, Cuba, Nga và Thổ Nhĩ Kỳ. Những quốc gia này là những nguồn cho vay cuối cùng, cứu tinh của chế độ Maduro, hoặc cả hai.
- Thứ hai, mặc dù đã có tín hiệu rõ ràng với quân đội rằng họ sẽ hạ cánh an toàn trong trường hợp chuyển đổi dân chủ, các tướng lãnh cao cấp đã công khai tuyên bố ủng hộ Tổng thống Maduro vào ngày 23 và 24/1. Điều kiện khuyến khích đưa ra cho quân đội vẫn bị che khuất bởi khuynh hướng ủng hộ chính phủ.

Có nhiều hậu quả khó lường đối với sự công nhận quốc tế của Guaidó, từ các câu hỏi về việc định đoạt tài sản của Venezuela ở nước ngoài cho đến tình trạng các nhà ngoại giao của các nước đã không công nhận Maduro là tổng thống hợp pháp hiện trong các sứ quán ở Venezuela. Chính quyền Trump rõ ràng muốn tăng áp lực lên Maduro và trong những ngày tới sẽ có nhiều cơ hội để làm điều đó theo lời yêu cầu của Guaidó.

Hoa Kỳ đã đúng khi hợp tác với phe đối lập Venezuela, trong những năm gần đây chế độ Maduro đã tỏ ra không có thiện chí đàm phán với phe đối lập, ngay cả khi có sự can thiệp qua trung gian hoà giải của Vatican. Nay Washington đã chọn một đường lối đầy rủi ro, bằng cách leo thang với Maduro, chính quyền Trump đã dâng cao khả năng nhận định sai và hiểu lầm có thể dẫn đến xung đột vô ý, đặc biệt là hiện nay khi chính phủ Hoa Kỳ và Venezuela có rất ít hiểu biết và tôn trọng nhau.

Hành động hung hăng của Hoa Kỳ cũng sẽ có nguy cơ chia rẽ liên minh quốc tế hiện đang ủng hộ phe đối lập Venezuela và nó có thể biến tướng thành một cuộc xung đột giữa Hoa Kỳ-Venezuela thay vì nỗ lực khôi phục nền dân chủ hiện nay. Điều thứ hai, nếu xảy ra sẽ cho Maduro có lý do để quay trở lại với những lời hoa mỹ của chủ nghĩa chống đế quốc và sẽ là một cái cớ cho đồng minh của ông ta -ở đây là Nga, nhưng không loại trừ cả Trung Quốc- cũng tiếp tục ủng hộ Maduro. Nhưng ngay cả khi Hoa Kỳ tránh được cái bẫy này, Nga và Trung Quốc chắc chắn sẽ xem các sự kiện ở Venezuela là một phần trong chiến lược của phương Tây nhằm triệt tiêu các đồng minh độc tài và các quốc gia thân cận với họ, họ sẽ tìm các biện pháp đối phó, và những điều này sẽ chẳng dễ chịu gì.

Có thể là dưới áp lực gia tăng trong nước và quốc tế, Maduro có thể mất tinh thần và bỏ chạy khỏi đất nước, các sĩ quan cấp thấp có thể cá cược vào một cuộc nổi dậy để buộc các sĩ quan cao cấp thay đổi, dẫn đến một kết quả bạo lực.

Nhưng cũng có một rủi ro rất lớn rằng Maduro sẽ vẫn nắm quyền với sự hỗ trợ từ quân đội và các đồng minh của ông ở nước ngoài, mặc dù ông ta sẽ bị quốc tế cô lập hơn bao giờ hết, cú thử lửa của đối lập có thể kết thúc với các nhà lãnh đạo đối lập vào tù hoặc lưu vong, điều này sẽ khiến chính quyền Trump và cộng đồng quốc tế rơi vào tình thế rất khó khăn, với rất ít công cụ ngoại giao hơn bao giờ hết để có thể tác động đến tương lai của Venezuela theo hướng tích cực hơn.
Chuyển ngữ 42.

https://www.foreignaffairs.com/articles/venezuela/2019-01-25/venezuelan-oppositions-high-stakes-assault-maduro